Virussen, bacteriën en parasieten zijn voor gezonde mensen vaak geen probleem. Bij kwetsbare doelgroepen echter, kan besmetting met een bacterie levensbedreigend zijn.

Bijvoorbeeld in verpleeghuizen, waar mensen ook nog eens dicht op elkaar wonen en werken. Antibiotica voorschrijven is niet langer de enige oplossing: deze maken bacteriën op den duur alleen maar sterker en resistent. Sommige bacteriën zijn dat al. Een andere, preventieve aanpak is dus noodzakelijk. 

Antibiotica en resistentie

Wat is een bacterie?

Bacteriën zijn organismen die alleen zichtbaar zijn onder een microscoop. Ze vermenigvuldigen zich vaak snel. Ieder mens draagt bacteriën bij zich en een groot deel daarvan doet nuttig werk. De bacteriën in de darmen helpen bijvoorbeeld ons voedsel te verteren. De bacteriën op onze huid houden schadelijke indringers tegen. Soms kunnen bacteriën echter een infectie veroorzaken die leidt tot een ontsteking, zoals blaasontsteking of longontsteking.

Wat zijn antibiotica?

Antibiotica zijn medicijnen die door bacteriën veroorzaakte infecties helpen genezen. Ze doden de bacteriën of remmen hun groei. Het bekendste antibioticum is penicilline, het belangrijkste geneesmiddel van de twintigste eeuw. Penicilline was namelijk het eerste medicijn waarmee de mens zich kon beschermen tegen dodelijke bacteriën. Inmiddels zijn er veel soorten antibiotica bijgekomen. Elk antibioticum werkt weer tegen andere bacteriën.

Wanneer schrijft een arts antibiotica voor?

Artsen zijn terughoudend met het voorschrijven van antibiotica. Vaak kan het lichaam op eigen kracht genezen van een bacteriële infectie. Alleen als dat niet het geval is, wordt gekozen voor een antibioticum, bijvoorbeeld omdat de patiënt niet genoeg weerstand heeft. Het antibioticum doodt een groot deel van de bacteriën of remt ze in hun groei, tot het lichaam weer voldoende weerstand heeft om zelf de resterende bacteriën uit te schakelen. Uw arts kan beoordelen of bacteriën de oorzaak zijn van de infectie en of er een antibioticumkuur nodig is. Gebruik een antibioticum alleen na overleg met een arts, ook als u in het buitenland bent.

Wanneer zijn antibiotica onmisbaar?

Bij de behandeling van ernstige bacteriële infecties, zoals longontsteking, hersenvliesontsteking en bloedvergiftiging, zijn antibiotica onmisbaar. Het lichaam is namelijk zelden in staat om daarvan op eigen kracht te herstellen. Ook bij infecties van het bot of de nieren zijn antibiotica het beste geneesmiddel.

Wanneer zijn antibiotica niet nodig?

Als uw lichaam sterk genoeg is om de ziekmakende bacteriën uit te schakelen, is het niet nodig een antibioticum te gebruiken. Bovendien zijn antibiotica niet effectief bij een infectie die door een virus is veroorzaakt, zoals bij griep of verkoudheid. Of bij infecties die zijn ontstaan door schimmels of parasieten. Denk bijvoorbeeld aan zwemmerseczeem of worminfecties. In die gevallen kunnen andere medicijnen nodig zijn.

Heeft het gebruik van antibiotica ook nadelen?

Ja, er zijn verschillende nadelen. Het gebruik van antibiotica kan bijwerkingen geven, bijvoorbeeld diarree. Deze klachten verdwijnen meestal zodra de behandeling voorbij is. Daarnaast vernietigen antibiotica niet alleen de ziekmakende bacteriën, ze kunnen ook nuttige bacteriesoorten in uw lichaam doden. Hierdoor krijgen andere ziekteverwekkers juist een kans. Maar het belangrijkste nadeel is dat door antibioticagebruik resistente bacteriën kunnen ontstaan; bacteriën die ongevoelig zijn voor de werking van het antibioticum. Er ontstaat dan antibioticaresistentie.

 

Wat is antibioticaresistentie?

Antibioticaresistentie betekent dat bepaalde bacteriën niet meer gevoelig zijn voor de werking van een of meer antibioticasoorten. Ze hebben zichzelf beschermd. Dus niet de mensen maar de bacteriën zijn resistent. Bij een infectie kunnen al vanaf het begin enkele resistente bacteriën aanwezig zijn. Door het gebruik van een antibioticum krijgen zij de kans om zich te vermenigvuldigen. Daarnaast kunnen bacteriën geleidelijk resistent worden. Dit gebeurt vooral bij herhaaldelijk of langdurig gebruik van hetzelfde type antibioticum. Ook worden bacteriën resistent als iemand niet op de juiste tijdstippen het antibioticum inneemt. Een infectie door resistente bacteriën is moeilijk te behandelen want het antibioticum kan de bacteriën niet meer doden of hun groei remmen.

Waarom is antibioticaresistentie een probleem?

Als antibiotica te vaak worden gebruikt en onzorgvuldig worden ingenomen, kunnen steeds meer bacteriesoorten de werking van antibiotica weerstaan. In het ergste geval zijn bacteriële infecties in de toekomst niet meer te behandelen. Een infectie die nu gemakkelijk te bestrijden is, kan dan tot ernstige ziekte leiden. Die situatie willen we natuurlijk voorkomen. Daarom is het belangrijk dat artsen alleen antibiotica voorschrijven als dat echt nodig is, en dat patiënten antibiotica zorgvuldig gebruiken.

Voor wie is antibioticaresistentie een risico?

Iedereen kan een infectie door resistente bacteriën oplopen, bijvoorbeeld doordat andere mensen resistente ziekteverwekkers verspreiden. Zo’n infectie is moeilijker te behandelen dan een infectie door ‘normale’ bacteriën die nog wel gevoelig zijn voor alle antibiotica. Voor mensen met een verminderde weerstand, zoals ziekenhuispatiënten, vormt antibioticaresistentie een groter risico. Zij hebben meer kans op een bacteriële infectie die soms leidt tot ernstige klachten. Zijn resistente bacteriën de oorzaak van deze klachten, dan helpt de gebruikelijke behandeling niet. De artsen moeten dan zoeken naar een geschikte kuur.

Kan een infectie met resistente bacteriën wel worden behandeld?

Een infectie door resistente bacteriën kan behandeld worden, maar dat is wel ingewikkelder dan bij een infectie door ‘normale’ bacteriën. Eerst moet de arts in het laboratorium laten onderzoeken welke antibiotica de bacteriën nog wel kunnen doden. Vervolgens schrijft hij het juiste antibioticum voor. Na de behandeling controleert de arts of de bacteriën verdwenen zijn. Vaak is dat zo, en is de infectie genezen. Soms zijn er meerdere behandelingen met een antibioticum nodig.

Waar komen resistente bacteriën voor?

Resistente bacteriën komen overal op de wereld voor, maar niet overal in dezelfde mate. In landen waar veel antibiotica worden gebruikt, zoals in Zuid-Europa, komen infecties door resistente bacteriën vaker voor dan in landen waar artsen terughoudend zijn met het voorschrijven van antibiotica, zoals in Nederland. Daarom hebt u bij een opname in een buitenlands ziekenhuis meer kans om resistente bacteriën op te lopen dan in een Nederlands ziekenhuis. Multiresistente bacteriën komen ook voor bij veel varkens, kalveren en pluimvee. Dit komt voornamelijk door het veelvuldige gebruik van antibiotica in de veehouderij. Een voorbeeld van een veel gerelateerde bacterie is de ziekenhuisbacterie MRSA. Deze bacterie kan voorkomen bij mensen die intensief contact hebben met vee.

 

Wat zijn multiresistente bacteriën?

Als bepaalde bacteriën ongevoelig zijn voor een groot aantal antibiotica noemen we ze multiresistente bacteriën. Een infectie door dergelijke bacteriën kan met slechts met een paar soorten antibiotica worden behandeld. Bovendien bestaat het gevaar dat de bacteriën ook voor die middelen ongevoelig worden. Het wordt dan steeds lastiger om een antibioticum te vinden dat nog wel werkt. Voorbeelden van multiresistente bacteriën zijn: de ziekenhuisbacterie MRSA en VRE.

Wat maakt multiresistente bacteriën gevaarlijk?

Multiresistente bacteriën zijn gevaarlijk omdat ze resistent zijn tegen de werking van verschillende, meest gebruikte antibiotica. Hierdoor zijn infecties door multiresistente bacteriën moeilijker te behandelen. Daarnaast komen multiresistente bacteriën vooral voor op plaatsen waar veel antibiotica worden gebruikt, zoals ziekenhuizen en verpleeghuizen. Dat zijn nu juist plekken waar mensen een verminderde weerstand hebben en dus meer kans maken om een infectie op te lopen.

Wie kan multiresistente bacteriën oplopen?

Iedereen kan drager worden van een multiresistente bacterie, maar veruit de meeste mensen worden er niet ziek van. Besmetting is vooral gevaarlijk voor mensen met een ernstig verminderde weerstand. In bepaalde situaties is de kans groter om een dergelijke bacterie op te lopen, zoals bij een opname in een buitenlands ziekenhuis.

Verstandig gebruik van antibiotica

 Tips

• Gebruik alleen antibiotica als dat volgens uw arts noodzakelijk is. Overleg dus altijd eerst met een arts, ook als u in het buitenland bent.
• Neem dagelijks de voorgeschreven hoeveelheid in en doe dat op het juiste tijdstip. Sla nooit met opzet een inname over.
• Stop een antibioticumkuur nooit op eigen initiatief. Eerder stoppen is soms mogelijk, maar overleg daarover altijd eerst met een arts.
• Gebruik geen restjes antibiotica of antibiotica van anderen. Bij elke infectie moet een arts beoordelen of een antibioticumkuur nodig is, welk antibioticum voor u geschikt is en hoe

Verspreiding van resistente bacteriën

 

Wat kan ik zelf doen om verspreiding van bacteriën te voorkomen?

Een goede persoonlijke hygiëne helpt verspreiding van (resistente) bacteriën voorkomen. Was dus regelmatig uw handen met water en zeep. Doe dat altijd na toiletbezoek en voor het (bereiden van) eten. Droog uw handen zorgvuldig af aan een schone handdoek of papier van de keukenrol.